Ken je dat? Dat er in je hoofd een strategische vergadering plaatsvindt? Je probeert te slapen, maar in je hoofd is het drukker dan op een maandagochtend: Wat als ik iets verkeerd heb gezegd? Wat als ik iets vergeten ben? Wat als… Welkom in de piekerfabriek; de plek waar alles mogelijk is, behalve rust.
Piekeren is geen teken van zwakte of neurose en al helemaal niet dom. Het is eigenlijk een oud overlevingsmechanisme dat niet goed is aangepast aan het moderne leven. Ons brein is van nature gericht op overleven: gevaar voorkomen en uit de problemen blijven. In de oertijd was dat handig: wie zich zorgen maakte over een roofdier of een tekort aan eten, had een grotere kans om te overleven. Je kunt immers maar één keer worden opgegeten door een sabeltandtijger, dus het is handig als je bent voorbereid op een confrontatie.
Maar tegenwoordig zijn onze gevaren abstracter: deadlines, relaties, een doorlopende stroom appjes en mails, toekomstplannen, sociale verwachtingen. En ons brein kent het verschil niet tussen ‘echt’ gevaar en ‘ingebeeld’: als je denkt aan potentieel gevaar, voelt het ook zo.
En zo reageert het brein alsof elk scenario een levensbedreigende crisis is. Dus gaat het malen – eindeloos. Het probeert controle te krijgen over iets wat (nog) niet te controleren valt. Piekeren is de poging van het brein om zekerheid te vinden in een wereld die onzeker is.
De illusie van controle
Piekeren voelt productief. Je hebt het idee dat je aan het ‘nadenken’ bent, dat je een probleem aan het oplossen bent. Maar het tegenovergestelde gebeurt: je gedachten draaien in cirkels, en de stress groeit. Het brein raakt verslaafd aan de illusie dat één gedachte verder, het antwoord ligt. Maar dat antwoord komt nooit, want piekeren is geen denkproces – het is een angstreflex en leidt tot stress.
Je kunt het vergelijken met een hamster in een molentje: rent zich suf, maar komt geen centimeter verder. Dat kost veel energie en levert niets op.
Talent voor patronen en oplossingen
Als je hoogbegaafd bent, herken je dit waarschijnlijk nog sterker. Dat heeft juist met de kracht van je brein te maken. Hoogbegaafde mensen hebben een natuurlijk talent om patronen te zien en verbanden te leggen. Alleen: datzelfde vermogen kan zich tegen je keren. In plaats van één scenario, zie je er twintig – en elk scenario heeft weer tien mogelijke uitkomsten. Je analyseert alles.
Veel hoogbegaafden hebben bovendien een diep emotioneel bewustzijn. Ze nemen intens waar, merken nuances op, voelen spanningen, en pikken subtiele signalen op. Dat maakt het leven rijk, maar soms ook overweldigend.
Ook het rechtvaardigheidsgevoel speelt mee. Sensitieve, creatieve denkers hebben vaak een sterk moreel kompas. Daardoor kunnen ze blijven nadenken over wat eerlijker, beter of rechtvaardiger had gekund. Dat kan leiden tot eindeloos herkauwen van situaties. Je brein stopt nooit.
Waar anderen gedachten makkelijker loslaten, blijft het hoogbegaafde brein doordenken. Het vermogen dat je helpt om te excelleren, is ook het vermogen dat je kan uitputten.
Hoe kun je het stoppen?
Er is geen magische knop om te stoppen met piekeren, maar er zijn wel manieren om de energie anders te gebruiken.
Merk het op zonder oordeel. Zodra je merkt dat je piekert, zeg tegen jezelf: “Aha, mijn brein probeert me te beschermen.” Dat haalt de lading eraf.
Ga uit je hoofd, in je lichaam. Bewegen, ademhalen, wandelen of zelfs iets fysieks opruimen helpt. Het brein kalmeert pas als het merkt dat het lichaam veilig is. Het letterlijk focussen op de omgeving, in het hier-en-nu, kan een snelle methode zijn om te stoppen met piekeren. Probeer deze oefening eens.
Schrijf het op. Door je gedachten (al je gedachten van dat moment) op papier te zetten, geef je ze een vorm. Je brein hoeft ze dan niet meer te blijven herhalen. Zet een timer op 10 minuten en schrijf alles op wat voorbij komt. Je krijgt dan letterlijk zicht op wat je eigenlijk allemaal denkt.
Gebruik je denkvermogen constructief. Richt je denkenergie op iets creatiefs of leerzaams. Hoogbegaafden floreren als ze hun denkkracht ergens naartoe kunnen laten stromen, niet alleen van zich af.
Onderzoek je piekergedachten eens en stel jezelf de vraag: wat is hiervan nu het allerergste? En is dat nou werkelijk een probleem of kun je dit wel oplossen? Toch aan het piekeren? Geef je brein dan toestemming om twee stappen verder te denken en niet meer. Want alles wat daarna nog gebeurt, zie je dan wel. Dan is er nog genoeg tijd om dan een oplossing te bedenken – als het al zover komt.
Denken op de juiste manier
Piekeren is niet iets wat weg moet. Het is een brein dat te goed werkt en de verkeerde taak heeft gekregen. Leer het te herkennen, glimlach er om, en geef je gedachten iets beters te doen dan eindeloos scenario’s bedenken. Je hoeft niet minder te denken om rust te vinden. Je hoeft alleen te leren denken op de juiste plek (in het hier-en-nu) en op het juiste moment.
