Hoogbegaafdheid wordt vaak geassocieerd met intelligentie. Maar wie zich verdiept in het leven van hoogbegaafde mensen, ontdekt al snel dat hun emotionele belevingswereld minstens zo intens is als hun denkvermogen. Achter het scherpe verstand schuilt vaak een diepe gevoeligheid – een intensiteit die een bron van kracht en informatie kan zijn als je ermee leert omgaan.
Hoogbegaafdheid omvat veel meer dan cognitieve intelligentie. Het gaat om een andere manier van waarnemen, denken, associëren, voelen en reageren. Veel hoogbegaafden ervaren de wereld intenser – kleuren lijken levendiger, geluiden harder, emoties dieper. De Poolse psychiater Kazimierz Dabrowski beschreef dit als overexcitabilities: verhoogde prikkelgevoeligheden op intellectueel, sensorisch, verbeeldend, psychomotorisch en emotioneel vlak.
Vooral de emotionele overexcitability valt op. Hoogbegaffden kunnen intens verdrietig zijn om iets wat voor anderen klein lijkt, of overweldigd raken door schoonheid, kunst of onrecht. Ze voelen vaak sterk mee met anderen en kunnen een diep verlangen naar betekenis en authenticiteit voelen.
De binnenwereld: intensiteit
Dat zien we ook terug in het Delphimodel hoogbegaafdheid. Sommigen ervaren het als een voortdurende innerlijke storm: emoties én gedachten komen heftig binnen en verdwijnen niet zomaar. Anderen voelen juist een diepe verbondenheid met alles om hen heen: mensen, dieren, natuur, ideeën.
Lees ook: Over hoogbegaafdheid
Hoogbegaafden kunnen zich daardoor snel overweldigd voelen door hun eigen emoties of die van anderen. Hun empathie is vaak groot, waardoor ze de stemming van een kamer moeiteloos aanvoelen. Dat kan leiden tot vermoeidheid, vooral als ze voortdurend andermans emoties proberen te ‘dragen’.
Daarnaast zijn veel hoogbegaafden sterk zelfbewust. Ze reflecteren diep op hun gevoelens, twijfelen aan zichzelf, en zoeken voortdurend naar groei of zingeving. Waar anderen iets ‘gewoon leuk’ vinden, vragen zij zich af waarom het leuk is, wat het betekent en of het zin heeft. Die neiging tot zelfreflectie is waardevol, maar kan ook leiden tot existentiële eenzaamheid: het gevoel anders te zijn, niet begrepen te worden, of op een dieper niveau te leven dan de mensen om hen heen. Hevige emoties dus.
En behalve hevig ervaren veel hoogbegaafden emoties ook zeer genuanceerd. Zie het als een doos kleurpotloden: waar iemand die ‘gemiddeld’ sensitief waarneemt een doos met 12 kleuren ziet, heeft een intens sensitief persoon een doos met 48 kleuren. Een goed beeld van hoogbegaafd voelen is het emotiewiel van Plutchik (klik om te vergroten):
De buitenwereld: misverstanden
De emotionele intensiteit van hoogbegaafden wordt niet altijd herkend of gewaardeerd. Veel hoogbegaafden leren daardoor hun emoties weg te drukken of te maskeren. Ze trekken een rationeel schild op, omdat ze hebben ervaren dat hun gevoeligheid niet wordt begrepen. Dergelijke overlebvings- of copingmechanismen kunnen leiden tot innerlijke spanning: aan de buitenkant rationeel en beheerst, van binnen vol gevoelens die geen ruimte krijgen.
Bij kinderen uit dit zich soms in boze buien, huilbuien of terugtrekgedrag. Niet omdat ze ‘lastig’ zijn, maar omdat hun emotionele systeem overloopt. Ze voelen meer, maar missen vaak de woorden of vaardigheden om die gevoelens te reguleren. Als ouders of leerkrachten dit niet begrijpen, kan het kind zich onveilig of afwijkend gaan voelen. Co-regulatie en ‘ondertiteling’ zijn voor hoogbegaafden van levensbelang om te leren wat emoties zijn, wat ze voelen en wat de boodschap is.
Leren ze dat het een signaal is en wat het signaal is, door het te benoemen, dan is de emotie na 90 seconden weer weg. Het signaal is immers begrepen en heeft zijn taak volbracht. Maar veel hoogbegaafden blijven eindeloos nadenken en komen daardoor niet toe aan ‘doen’ of proberen te vermijden en dan blijft het signaal doorgaan, als een telefoon die blijft rinkelen tot ‘ie wordt opgenomen. Een kussen eroverheen duwen lost het probleem niet op…
Hulpmiddel: de Mood Meter
Een praktisch hulpmiddel om emoties te leren herkennen, benoemen en reguleren is de Mood Meter, ontwikkeld door psycholoog Marc Brackett van Yale University. De Mood Meter is een eenvoudig maar krachtig visueel model dat emoties verdeelt in vier gekleurde kwadranten, gebaseerd op twee dimensies:
- Energie (activatie): hoe intens voel je je?
- Affect (stemming): voel je je prettig of onprettig?
Zo ontstaan vier kwadranten:
- 🔴 Rood: hoge energie, onprettig (bijv. boos, gefrustreerd, angstig)
- 🔵 Blauw: lage energie, onprettig (bijv. verdrietig, teleurgesteld, uitgeput)
- 🟢 Groen: lage energie, prettig (bijv. kalm, tevreden, ontspannen)
- 🟡 Geel: hoge energie, prettig (bijv. blij, enthousiast, hoopvol)
Door regelmatig stil te staan bij waar je je bevindt op deze Mood Meter, ontwikkel je een groter emotioneel bewustzijn. Voor hoogbegaafden, die gevoelens vaak intens ervaren maar moeilijk kunnen plaatsen, kan dit instrument helpen om afstand te nemen en nuance te vinden: Ik ben niet overspoeld, ik voel gewoon intens in dit kwadrant.
Het benoemen van een gevoel vermindert bovendien de emotionele lading. Brackett noemt dit in zijn boek Permission to feel “name it to tame it” – zodra je een emotie kunt benoemen, kun je er bewuster mee omgaan. Dat is namelijk ook het belangrijkste doel van een emotie: het is een signaal dat gehoord wil worden.
Angst is vaak een behoefte aan duidelijkheid of veiligheid. Boosheid is een signaal dat er grenzen zijn overschreden. Verdriet wijst op verlies of gemis en vraagt om troost en nabijheid. En vreugde wijst op verbinding of bevestiging. Wie leert voelen en emoties leert begrijpen, leert kiezen met emoties als kompas.
De kracht van emotionele intensiteit
Hoewel de emotionele sensitiviteit van hoogbegaafden uitdagend kan zijn, is het ook een enorme bron van kracht en informatie. Hoogbegaafden hebben vaak een groot rechtvaardigheidsgevoel, compassie en creativiteit. Hun emoties drijven hen om iets te veranderen, om kunst te maken, anderen te helpen of nieuwe ideeën te ontwikkelen.
Het is dus niet de bedoeling om emoties te onderdrukken, maar om ze te leren begrijpen, hanteren en inzetten. Dat vergroot emotionele intelligentie (zie ook Daniel Goleman). De Mood Meter kan daarbij een eerste stap zijn: niet om emoties te classificeren als goed of slecht, maar om ze te herkennen als informatie.
Erkenning: Accepteer dat intens voelen normaal is voor jou. Emoties zijn geen zwakte, maar signalen van betrokkenheid en betekenis.
Gebruik hulpmiddelen: Werk met de Mood Meter of andere tools om gevoelens te herkennen en te benoemen. Dit geeft overzicht en helpt bij het reguleren van sterke emoties.
Zelfzorg en herstel: Neem tijd om prikkels te verwerken. Beweging, rust, natuur, muziek of creatieve expressie helpen om emoties te integreren.
Zingeving: Koppel je emoties aan iets dat groter is dan jezelf – idealen, kunst, rechtvaardigheid. Zo wordt je intensiteit richtinggevend.
Gelijkgestemden zoeken: Contact met anderen die op dezelfde golflengte zitten, vermindert het gevoel van anders-zijn en versterkt het zelfbegrip.
Wanneer hoogbegaafden hun sensitiviteit leren omarmen, in plaats van te bestrijden of vermijden, wordt hun emotionele intensiteit een krachtig kompas voor een zinvol leven.
